مسئولیت پذیری در خانواده

مقدمه

هنگامی که میان زن و مردی پیوند ازدواج بسته می شود و زندگی مشترک را آغاز می کنند، در مقابل منافعی که به دست می آورند، ( احساس آرامش در کنار یکدیگر، ارضای غریزه جنسی و... )، وظایف و مسؤولیت هایی هم بر عهده آنها قرار می گیرد و تنها با انجام این وظایف، خانواده پا بر جا می ماند.

مسؤولیت پذیری

وجود روحیه ی مسؤولیت پذیری در زن و شوهر، یکی از مهم ترین شرایط سعادت خانواده است؛ آنان باید به این امر توجه داشته باشند که در برابر همسر و خانواده خود مسؤولند و باید به وظایف خود عمل کنند.
پیامبر اکرم (ص) می فرماید:
«الا کلکم راع و کلکم مسؤول عن رعیته فالامیر علی الناس راع و هو مسؤول عن رعیته و الرجل راع علی اهل بیته و هو مسؤول عنهم فالمراه راعیه علی اهل بیت بعلها و ولده و هی مسؤوله عنهم... الا فکلکم راع و کلکم مسؤول عن رعیته ؛(1) بدانید که همه ی شما محافظ [آن چیزی] هستید [که باید از آن نگهداری کنید] و [نسبت به آن] بازخواست خواهید شد. بدین ترتیب، حاکم، حافظ مردم و نسبت به رعیت خود مسؤول است، و مرد، حافظ خانواده اش و درباره ی آنها مسؤول می باشد. و زن، حافظ خانواده و فرزندان شوهرش و در مورد آنها مسؤول است... بدانید که همه شما حافظ و نگهبان هستید و نسبت به رعیت خود باز خواست خواهید شد. »
داشتن احساس مسؤولیت بر همه ی جنبه های زندگی، از جمله زندگی خانوادگی تأثیر می گذارد. اگر زن و شوهر به وظایف شرعی و قانونی خود عمل کنند، زندگی آنها در مسیر مطلوب خویش قرار می گیرد و زندگی شان رونق پیدا می کند.
نظام خانوادگی مطلوب، نظامی است که در آن، هر یک از زن و مرد، حدود وظایف خود را بشناسند و در نیکو انجام دادن آن تلاش کند. انجام وظایف خانوادگی هر یک از همسران، باعث احساس اطمینان و آرامش در آنها می شود و ایشان را به زندگی خود امیدوار می سازد؛ بدین وسیله ریشه ی هرگونه اختلاف و نزاع برچیده می شود.
برعکس، هرگونه کوتاهی در این امر خطیر، علاوه بر پایمال کردن بخشی از حقوق اعضای خانواده، پیامدهای ناگواری خواهد داشت که کم ترین آنها، محروم شدن از صمیمیت و آرامش در کانون خانواده است. مردی که در برابر مسؤولیت های خانوادگی سهل انگار است، و از زیر بار اداره ی زندگی اش شانه خالی می کند و با تن آسایی، خانواده را در معرض فقر اقتصادی قرار می دهد، یا زنی که با کوتاهی در اجرای وظایف خانوادگی باعث نارضایتی شوهر می شود، در حقیقت، بزرگ ترین ضربه را به خوشبختی خانوادگی خود وارد می سازد.
رعایت حقوق یکدیگر درمحیط خانواده، باعث استحکام پایه های زندگی مشترک، گرما بخشی به دل ها و با طراوت نمودن زندگی می شود؛ همچنین افراد خانواده را در رسیدن به اهداف اصلی ازدواج امیدوار می سازد؛ به آنان برای انجام وظایف بعدی نیرو می بخشد؛ حسن ظن و اعتماد متقابل را تقویت می کند و آنان را برای پذیرش مسؤولیت بزرگی که نسبت به فرزندان و جامعه دارند آماده می نماید.
بدین ترتیب، باید زن و شوهر ابتدا با وظایف خود در خانواده آشنا شوند و سپس با انجام صحیح و دقیق آنها، خود و دیگر اعضای خانواده را به خوشبختی برسانند.

چگونگی تنظیم و تقسیم مسؤولیت ها در خانواده

از امور مهم در رضامندی زوجین از زندگی خانوادگی و سلامت رابطه زناشویی، تنظیم درست نقش ها و مسؤولیت ها در خانواده است.
در برخی از خانواده ها، همسران درگیر تلاش های پردامنه ای برای گرفتن امتیاز از یکدیگر می شوند؛ این تلاش ها، به زندگی زناشویی آسیب می رسانند؛ بهتر است آنها تلاش برای امتیاز خواهی های نابخردانه و ناصواب را کنار بگذارند.
همان گونه که پیش تر گفته ایم، خانواده بر اساس مهر و محبت و مودت بنا شده است. قرآن کریم نیز چنین می فرماید:
«... و جعل بینکم موده و رحمه... ؛(2)و [خدا] بین شما (مردان و زنان) دوستی و محبت قرار داد».
بنابراین، برخورد زن و شوهر باید با مهر و محبت باشد، نه با درگیری و کشمکش و رقابت؛ برخوردها باید با تنظیم مسؤولیت ها و تعیین جایگاه زن و مرد در چارچوب نظام یکپارچه خانواده باشد، نه با قدرت طلبی و فزون خواهی؛ تنها در این صورت است که زن و مرد به امتیازهای سازنده و لازم خویش دست می یابند.
زن و شوهر، نه تنها نباید بر سر فزون طلبی و امتیاز خواهی های نا به جا با یکدیگر نزاع کنند، بلکه باید هر کدام به جایگاه دیگری و امتیازهای مخصوص به وی احترام گذارد و او را در احساس قدرتمند بودن و رضایت و کفایت یاری کند. کمک هر یک از همسران به دیگری در احساس رضا و قدرتمندی در خانواده، هر یک از آنها را در استفاده متعهدانه از امتیازات یاری خواهد نمود.
همسران باید بدانند که احساس هیچ کاره بودن در خانواده، یک علامت هشدار دهنده است و دیر یا زود، آنان را به سوی قدرت طلبی تجاوزکارانه و نافرجام سوق می دهد. هنگامی که همسران بر سر قدرت با هم نزاع می کنند و استفاده ی درست از این نعمت های خدادادی را کنار می گذارند، آن را به گونه ای به کار می برند که برای روابط زناشویی زیان بخش خواهد بود. ( 3)

پی نوشت ها :

1. مجموعه ورام، ج 1، ص 6.
2. روم(30)، 21.
3. Benner, D. G. and Hill, P. C. (Ed). (1999). Baker Encyclopedia of Pcychology & Counseling.

منبع: حیدری، مجتبی؛ (1385)، دینداری و رضامندی خانوادگی، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (رحمه الله)، چاپ سوم بهار (1387).